Nhắc đến những ngôi nhà cổ trên cao nguyên đá Hà Giang có lẽ nhiều người sẽ nghĩ đến ngay công trình Dinh thự Vua Mèo hay còn gọi là nhà Vương, nằm ngay trên mặt Quốc lộ 4C. Tuy nhiên, ít ai biết, ngay gần vị trí của Nhà Vương lại tồn tại một công trình có kiến trúc tương tự và đã được các nhà nghiên cứu khẳng định là bản mẫu để xây nhà Vương.
Giữa thung lũng yên ả của thôn Há Sùng, nhà cổ họ Vừ ( hay gọi tắt là nhà Vừ) hiện lên với một diện mạo cũ kĩ. Những mảng tường đất đã bong tróc, những mảnh ngói đã sẫm màu mưa gió, những chi tiết đã thiếu hụt do tác động của thời gian….thế nhưng tổng thể vẫn ẩn chứa nét đẹp. Và càng đi vào bên trong chúng ta đều cảm nhận rõ những nét đẹp trong tổng hoà của sự xuống cấp.
Ông VỪ PÀ CHO – Thôn Há Sùng, xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
“Tôi được nghe các cụ kể, nhà này xây trước nhà Vương tầm 1-2 năm gì đó, khi xây dựng nhà này phải mất đến 9 năm, nhưng giờ nó xuống cấp lắm rồi”
Từ kiến trúc hai dãy nhà ngang kết nối hai dãy nhà dọc tạo khoảng sân giữa hay kiến trúc hai tầng mái ngói âm dương, đến các chi tiết trang trí như bệ đá hình tượng hoa anh túc, trạm trổ cửa sổ hình tượng hoa anh túc…tất cả đều là những chi tiết tương đồng với nhà Vương, và đó cũng là lí do mà nhiều nhà nghiên cứu khẳng định nhà Vừ chính là hình mẫu để Vua Mèo cho tiến hành xây nhà Vương. Thế nhưng trải qua hơn 125 năm, công trình nhà cổ của thôn Há Sùng đã xuống cấp trầm trọng, mà những người chủ sở hữu thì chẳng bao giờ có thể đủ kinh phí để tự bảo tồn.
Anh VỪ MÍ LỬ – Thôn Há Sùng, xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
“Cũng mong là nhà nước có thể đầu tư vào ngôi nhà này để ngôi nhà khang trang hơn, để khách du lịch vào đây, tạo nguồn thu cho dân bản.”
Ông KHỔNG QUỐC VĂN – Phó Chủ tịch UBND xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
“Cũng mong là nhà nước có thể đầu tư vào ngôi nhà này để ngôi nhà khang trang hơn, để khách du lịch vào đây, tạo nguồn thu cho dân bản.”
Mỗi ngày trôi qua, 14 thành viên của 4 gia đình như ông Cho hay anh Lử vẫn duy trì những hoạt động thường ngày trong ngôi nhà cổ giữa thung lũng. Từ thế hệ thứ 4 và đến giờ là thế hệ thứ 8, họ vẫn bám trụ công trình với hi vọng một ngày nào đó, ngôi nhà sẽ được đầu tư bảo tồn, rồi khách du lịch sẽ tới đây để họ có cơ hội để cải thiện cuộc sống. Tuy nhiên, trước khi cơ hội đó đến thì con cháu họ Vừ trong ngôi nhà này sẽ phải chạy đua với thời gian, với sự sập sệ, xuống cấp nếu chính sách bảo tồn công trình nhà cổ nơi đây không được quan tâm đúng mức.
